Σεπτεμβριανά 1955: Το πογκρόμ στον Ελληνισμό της Πόλης και η βρετανική υποκίνηση

Γράφει ο
Άγγελος Χριστούλης

Τα Σεπτεμβριανά συνέβησαν το 1955 στις ελληνικές συνοικίες της Κωνσταντινούπολης το βράδυ της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου, όταν καθοδηγούμενος όχλος προκάλεσε βανδαλισμούς στις περιουσίες, στους τάφους, στα σπίτια, σε επιχειρήσεις και σχολεία που ανήκαν στους Έλληνες της Πόλης.
Αφορμή για τα επεισόδια αποτέλεσε μια προβοκάτσια που δημιουργήθηκε από τους Τούρκους με πρωταγωνιστή έναν Έλληνα φοιτητή μουσουλμανικού θρησκεύματος τον Οκτάν Εγκίν. Ο φοιτητής αυτός τοποθέτησε μια βόμβα στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη στις 5 Σεπτεμβρίου· τότε η τουρκική εφημερίδα «Istanbul Ekspres» συνέταξε μια σωρεία από άρθρα κατηγορώντας τους Έλληνες πως βεβήλωσαν την ιστορία της χώρας τους, ότι συμπεριφέρονται απαξιωτικά στους Τούρκους και οι Τούρκοι έχουν την υποχρέωση να προστατευθούν έναντι των Ελλήνων, παρακινώντας στην ουσία σε πογκρόμ κατά του Ελληνισμού της Πόλης. Άξιο αναφοράς είναι πως «Istanbul Ekspres» παρακινούνταν από μια τουρκική ένωση που ήθελε την ένταξη της Κύπρου στην Τουρκία με την ονομασία «η Κύπρος είναι τουρκική» με πρόεδρο τον Χικμέτ Μπιλ.

Ωστόσο, τα Σεπτεμβριανά δεν θεωρούνται ένα γεγονός το οποίο συνέβη αυθόρμητα. Ήταν ένα οργανωμένο σχέδιο το οποίο είχε ως στόχο την εξόντωση του Ελληνισμού της Κωσταντινούπολης το οποίο υλοποιούνταν σταδιακά από το 1927. Οι Έλληνες της Πόλης ήσαν περίπου 100.000 άτομα μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης. Όμως οι Τούρκοι άρχισαν αμέσως να καταπατούν τη Συνθήκη και να στοχοποιούν την ελληνική κοινότητα· παραδείγματος χάριν: απαγόρευση εξασκήσεως διαφόρων επαγγελμάτων, κατάσχεση περιουσιών, επέμβαση στις εκλογές των ομογενειακών ιδρυμάτων και παρεμβολή σε λειτουργία των εκπαιδευτηρίων τους. Αποκορύφωμα ήταν η στρατολόγηση αντρών ηλικίας 25 έως 45 ετών στα Τάγματα Ασφαλείας «Αν Μελέ Ταμπούρλαρι» για την κατασκευή έργων στα βάθη της Ανατολής κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου στον οποίον η Τουρκία έμεινε ουδέτερη μέχρι και το 1945. Εκατοντάδες Έλληνες πέθαναν στα Τάγματα Ασφαλείας από τις άθλιες εργασιακές συνθήκες.

Το πιο εξωφρενικό μέτρο υπήρξε ο φόρος που επιβλήθηκε στις μειονότητες «Βαρλίκ Βεργκισί» για πολίτες ανεξαρτήτως θρησκεύματος πλην του μουσουλμανικού. Ο φόρος αυτός ουσιαστικά λειτουργούσε ως εξής: Οι τουρκικές Αρχές φορολογούσαν τα διπλάσια ή ακόμα και τα τριπλάσια της συνολικής αξίας της περιουσίας των μειονοτήτων. Σε περίπτωση που ο φορολογούμενος δεν κατέβαλε το ποσό αυτό, κατάσχονταν η περιουσία του, κινητή και ακίνητη, εντός των 15 ημερών. Ταυτόχρονα, πολλοί Έλληνες που δεν είχαν περιουσία, κατέληξαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Το 1950 στην Τουρκία τις εκλογές κερδίζει ο Αντνάν Μεντερές με την υποστήριξη των Ελλήνων της Πόλης, καθώς υποσχέθηκε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους Έλληνες, ενώ στην ουσία τους χειραγωγούσε. Οι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας βρίσκονταν στην καλύτερη φάση τους. Είχαν ενταχθεί και οι δύο μαζί στο νατο και υπήρχαν αλληλοεπισκέψεις του Μεντερές στην Αθήνα και του βασιλέως Παύλου στην Κωσταντινούπολη.

Ωστόσο ξεσπάει ο ένοπλος αγώνας των Κυπρίων κατά της Αγγλοκρατίας στο νησί, με στόχο την ανεξαρτησία του από τη βρετανική αυτοκρατορία. Οι Βρετανοί αρνούνται να παραδώσουν την Κύπρο, καθώς αποτελούσε πέρασμα προς την Ασία. Στην Τουρκία δημιουργήθηκε δυσμενές κλίμα με πολλές εντάσεις κατά του αγώνα των Κυπρίων για ανεξαρτησία, μέσω συλλαλητηρίων και πορειών, ενώ Σύνδεσμος των Τούρκων για την Κύπρο κατηγόρησε τους Ρωμιούς της Πόλης ότι χρηματοδοτούν τους Ελληνοκύπριους να σκοτώνουν τους Τουρκοκύπριους, κάτι που υποκινήθηκε από τη Βρετανία για να δημιουργήσουν ένταση. Όλα αυτά οδήγησαν σε τραγικά γεγονότα των Σεπτεμβριανών με τεράστιες απώλειες των Ελλήνων, με 4220 σπίτια να καταστρέφονται, 1000 επιχειρήσεις, 73 εκκλησίες δηλαδή το 90% των ορθοδόξων εκκλησιών της Πόλης, μια συναγωγή, ένα μοναστήρι, 26 σχολεία. Το κόστος για τις ζημιές ανερχόταν στο 1 δισεκατομμύριο τουρκικές λίρες, ενώ δυστυχώς σκοτώθηκαν 30 άνθρωποι, τραυματίστηκαν 300 άνθρωποι και 200 γυναίκες βιάστηκαν.

Η αντίδραση της Αθήνας ήταν χλιαρή έως ανύπαρκτη. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι ο πρωθυπουργός Παπάγος ήταν ασθενής και ετοιμοθάνατος, η δε κυβέρνηση ήταν ακέφαλη. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Ντάλλες ζήτησε απ’ τις δύο πλευρές να δείξουν συμφιλίωση.

Στις 27 Μαΐου 1960 ο στρατηγός Τζεμάλ Γκιούρσελ κατέλαβε την εξουσία και οδήγησε σε δίκη 592 μέλη του Δημοκρατικού Κόμματος του Μεντερές. Ο Αντνάν Μεντερές καταδικάστηκε για εσχάτη προδοσία λόγω και των γεγονότων των Σεπτεμβριανών.

Πηγή: amarysia.gr