Χάρης Θεοχάρης: Πώς η Ελλάδα δείχνει το δρόμο της ανάπτυξης στον «οικουμενικό νότο»

Η θεαματική -και για πολλούς αναπάντεχη- αναστροφή της ελληνικής οικονομίας από το 2019 και εξής, απασχόλησε επί μακρόν το διάλογο που αναπτύχθηκε στο 1ο “Cairo Forum”, στο οποίο είχα την ιδιαίτερη τιμή και ευχαρίστηση να μετέχω. Η περίπτωση της Ελλάδας, ως υπόδειγμα προς μίμηση πλέον και όχι προς αποφυγήν, παρουσιάστηκε εκτενώς και αναλύθηκε, στο πλαίσιο μιας κοινότητας προβληματισμού γύρω από τις δυνατότητες ανάπτυξης, τις καλές και δοκιμασμένες πρακτικές, όπως και τις ευκαιρίες οι οποίες δημιουργούνται στις χώρες του λεγόμενου “Global South”.

Ο όρος αυτός ακούστηκε πολλές φορές στη διάρκεια του διήμερου 1ου οικονομικού Φόρουμ του Καΐρου και πιστεύω πως παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, εφόσον αναφέρεται σε έναν, μάλλον θεωρητικό παρά γεωγραφικό, νότο. Διότι στον “οικουμενικό νότο”, σχηματικά, ανήκει κάθε κράτος που διαγράφει τροχιά ανάπτυξης -είτε βρίσκεται ακόμη στην αφετηρία της πορείας του είτε κινείται ήδη σε αυτήν επιταχύνοντας κ.λπ. Η Αίγυπτος, η Ελλάδα, καθώς και αρκετές άλλες χώρες από το χώρο της Μεσογείου και της Αφρικής που εκπροσωπήθηκαν με εξαιρετικούς ομιλητές στο Φόρουμ του Καΐρου, παρά τις μεγάλες διαφορές μεταξύ τους, ανακάλυψαν πολύ χρήσιμα κοινά χαρακτηριστικά.

Υπ’ αυτό το πρίσμα, το θέμα της δικής μας παρέμβασης είχε τίτλο “Η Ελληνική Εμπειρία: Επώδυνη αλλά αποτελεσματική μεταρρύθμιση. Ποια τα διδάγματα για την Αίγυπτο και τις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες χώρες;” Κατ’ ουσίαν προσπάθησα να εξηγήσω, όσο πιο περιεκτικά γινόταν, την ουσία του ελληνικού “success story”, δηλαδή το πώς η εθνική οικονομία της πατρίδας μας, από “μαύρο πρόβατο” στα χρόνια της κρίσης χρέους, πέτυχε, φερ’ ειπείν, την ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας. Και μόλις έναν χρόνον μετά από αυτό το κομβικό επίτευγμα, οι οίκοι αξιολόγησης επιβεβαιώνουν διαρκώς τη διεθνή εμπιστοσύνη στην ελληνική οικονομία. Το ίδιο ισχύει επίσης για τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς θεσμούς, όπως αποτυπώνεται σε μια σειρά από εκθέσεις, οι οποίες αναφέρονται στις θετικές προοπτικές της Ελλάδας, παρά το δυσμενές κλίμα, την πολεμική αναταραχή και τις λοιπές αντιξοότητες σε παγκόσμιο επίπεδο. Το σημείο καμπής για την Ελλάδα, όπως τόνισα στο 1ο Φόρουμ του Καΐρου, ήταν η εκλογή της Νέας Δημοκρατίας για τη διακυβέρνηση της χώρας το 2019. Έκτοτε η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη υλοποιεί ένα συνεκτικό πρόγραμμα, με έμφαση στις μεταρρυθμίσεις, την ανάκτηση της αξιοπιστίας της οικονομίας, τη δημιουργία πλεονασμάτων, την φορολογική δικαιοσύνη και την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, την προσέλκυση επενδύσεων, την αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων από την ΕΕ, την δραστική μείωση του δημόσιου χρέους, την καταπολέμηση της ανεργίας και τη στήριξη των εισοδημάτων με έμφαση στους ευάλωτους συμπολίτες μας.

Πώς, όμως, θα μπορούσαν να εξαχθούν γενικότερα συμπεράσματα από την ελληνική εμπειρία, προκειμένου να χρησιμεύσουν σαν “οδικός χάρτης” για την ταχεία ανάκαμψη άλλων εθνικών οικονομιών; Για μεθοδολογικούς λόγους, κατένειμα τις παρεμβάσεις της κυβέρνησής μας σε 4 κύριους άξονες: 1. Η σημασία των μεταρρυθμίσεων, 2. Ο (αμφιλεγόμενος) ρόλος της διεθνούς εποπτείας στην αρχική φάση του μετασχηματισμού της οικονομίας, 3. Η τεχνογνωσία που απέκτησαν οι εμπλεκόμενοι φορείς στην Ελλάδα και 4. Τα περιθώρια γενίκευσης των αποτελεσματικών πρακτικών που εφαρμόστηκαν στη χώρα μας, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν σε άλλες εθνικές οικονομίες. Αναφορικά με το πρώτο σημείο, δηλαδή την πρωτεύουσα σημασία των διαρθρωτικών και θεσμικών μεταρρυθμίσεων στην οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας μετά από την κρίση χρέους και με βάση την άμεση, προσωπική εμπειρία από τη θητεία μου ως υφυπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, επισήμανα ότι ακρογωνιαίος λίθος του προγράμματος ανάταξης της οικονομίας ήταν η φορολογική μεταρρύθμιση. Με κύριους στόχους, αφ’ ενός τον περιορισμό των φόρων ώστε να επέλθει τόνωση της κατανάλωσης και των επενδύσεων, και αφ’ ετέρου την ψηφιοποίηση της φορολογικής διοίκησης και την αναβάθμιση της αποτελεσματικότητάς της στην πάταξη της φοροδιαφυγής. Πρωτοβουλίες όπως πχ η άκρως επιτυχημένη διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με τα POS, έχουν σημαντικό θετικό αντίκτυπο, τόσο στα δημόσια έσοδα, όσο και στην εμπέδωση της φορολογικής δικαιοσύνης. Παράλληλα, ορισμένες καίριες, δυναμικές μεταρρυθμίσεις στην εργατική νομοθεσία αύξησαν τις ευκαιρίες απασχόλησης και μείωσαν σημαντικά τα ποσοστά ανεργίας. Την περίοδο 2019-2023 δημιουργήθηκαν 500.000 νέες θέσεις εργασίας σε βασικούς τομείς της οικονομίας και η ανεργία μειώθηκε κατά ένα, αναλογικά τεράστιο ποσοστό, της τάξης του 7%. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας εστίασε επίσης, κατά προτεραιότητα, στην προσέλκυση επενδύσεων, εγχώριων αλλά κυρίως ξένων. Οι σχετικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν, ενδεικτικά, την απλοποίηση της διαδικασίας αδειοδότησης για τις επιχειρήσεις, την προώθηση στρατηγικών επενδύσεων σε τομείς όπως ο τουρισμός, η ενέργεια και η τεχνολογία, σημαντικές και επιτυχημένες αποκρατικοποιήσεις, βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας κ.α. Το αποτέλεσμα, δε, αυτής της πολυδιάστατης προσπάθειας είναι ορατό και μετρήσιμο: Η Ελλάδα αναδείχθηκε πρωταθλήτρια στη σωρευτική αύξηση των επενδύσεων σε όλη την ΕΕ κατά την περίοδο 2019 -2023. Στον ίδιο άξονα μεταρρυθμίσεων εντάσσονται πρωτοβουλίες όπως ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης και η καταπολέμηση της διαφθοράς. Ενώ σε απόλυτη προτεραιότητα βρίσκεται για την κυβέρνηση η ουσιαστική προστασία των ευάλωτων πολιτών, ιδιαίτερα εκείνων που επλήγησαν από προηγούμενα μέτρα λιτότητας, από τις αλλεπάλληλες κρίσεις κ.ο.κ.

Ο δεύτερος θεματικός άξονας που ανέπτυξα στο 1ο Φόρουμ του Καΐρου, εστίασε στο κατά πόσον υπήρξε αποτελεσματική η εποπτεία της χώρας μας από διεθνείς οργανισμούς, όπως η ΕΕ και το ΔΝΤ για την εφαρμογή των οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Πιστεύω πως αν εξετάσουμε ψύχραιμα και αντικειμενικά αυτό το, ομολογουμένως ακανθώδες, ζήτημα, εν τέλει η εποπτεία απέβη προς όφελος της ελληνικής προσπάθειας. Ασφαλώς υπήρξαν επιμέρους εσφαλμένες εκτιμήσεις και χειρισμοί, όμως η παροχή τεχνικής στήριξης για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, η διαρκής παρακολούθηση της προόδου με τακτικές αναθεωρήσεις και αξιολογήσεις από την ΕΕ και το ΔΝΤ κ.λπ., συνέβαλαν στη διατήρηση μιας αναπόφευκτης, αλλά και εποικοδομητικής πίεσης προς την ελληνική πλευρά για την απρόσκοπτη υλοποίηση των απαραίτητων παρεμβάσεων. Ωστόσο, μετά το πέρας της ξένης εποπτείας, η Ελλάδα έπρεπε να μάθει να ελέγχεται από τον εαυτό της, κάτι που επιτυγχάνεται με τη θεσμοθέτηση ανεξάρτητων οργάνων, όπως η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων, η οποία συνέβαλε τα μέγιστα στην ενίσχυση της είσπραξης φόρων και στη μείωση της φοροδιαφυγής, στη διαφάνεια και την αποκατάσταση της υπόληψης της Ελλάδας διεθνώς.

Ο τρίτος θεματικός άξονας έχει να κάνει με την πρόσκτηση της γνώσης, την εκπαίδευση του ίδιου του κράτους, από την περιπέτεια χρέους της Ελλάδας. Κατά τη δική μου άποψη, το πολύτιμο μάθημα που πήραμε είναι ότι το κεντρικό ζητούμενο είναι η χρυσή τομή, ανάμεσα στην εφαρμογή μέτρων λιτότητας από τη μία, και των επιπτώσεων στην ανάπτυξη από την άλλη πλευρά. Η προτεραιότητα, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, θα πρέπει να δίνεται στις μεταρρυθμίσεις οι οποίες τονώνουν την οικονομική ανάπτυξη, όπως η ενθάρρυνση των επενδύσεων με την δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για εγχώριους και ξένους επενδυτές, μέσω απλούστευσης διαδικασιών και φορολογικών κινήτρων, οι επενδύσεις σε εκπαίδευση και καινοτομία κ.λπ, αντί να κυριαρχούν αποκλειστικά και μόνο τα αυστηρά μέτρα λιτότητας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως -και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έχει θέσει νέα υψηλά στάνταρ στο συγκεκριμένο τομέα- ότι η προώθηση της ανοιχτής επικοινωνίας μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών, με ξεκάθαρη αναφορά στα αναμενόμενα αποτελέσματα και τα οφέλη για την κοινωνία, όπως και η εξασφάλιση συναίνεσης και ευρείας πολιτικής υποστήριξης, μπορούν να ενισχύσουν την σταθερότητα της εθνικής προσπάθειας.

Μαζί με αυτό, απαραίτητη και χρήσιμη είναι η δημιουργία συστημάτων για τη διαρκή παρακολούθηση του αντίκτυπου των μεταρρυθμίσεων στην κοινωνία, αλλά και, εξίσου, η ευελιξία εκ μέρους της κεντρικής διοίκησης. Μια αρετή η οποία δοκιμάζεται κατεξοχήν, προφανώς, στην αποτελεσματική διαχείριση κρίσεων. Η ανταπόκριση της κυβέρνησης ΝΔ στην πανδημία, κατόπιν στην κρίση ακρίβειας που προξένησε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η στήριξη των καταναλωτών με αλλεπάλληλα και πολλαπλά μέτρα κατά του πληθωρισμού κ.α. δημιουργούν ένα πολύτιμο απόθεμα διοικητικής τεχνογνωσίας. Η τέταρτη και τελευταία ενότητα ανάλυσης υπέχει θέση συμπεράσματος, εφόσον αφορά στα βασικά διδάγματα από την Ελλάδα, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν άλλες χώρες, ενδεχομένως να αποφύγουν παρόμοιες οικονομικές κρίσεις. Ως προς αυτό το σημείο, τονίζεται ασφαλώς η αξία της δημοσιονομικής πειθαρχίας και η υπεύθυνη διαχείριση του χρέους, με τη θέσπιση σαφών και ορθολογικών μέτρων, η διασφάλιση της διαφάνειας για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης των επενδυτών, η ανάπτυξη συστημάτων με τη χρήση αξιόπιστων δεδομένων και στοιχείων για την παρακολούθηση των οικονομικών δεικτών και τον εντοπισμό πρώιμων ενδείξεων οικονομικού εκτροχιασμού. Με όλα αυτά είναι δυνατό να εφαρμόζονται έγκαιρες παρεμβάσεις και αποτελεσματικές προσαρμογές στις υπό υλοποίηση πολιτικές. Και, βεβαίως, η εφαρμογή ισχυρών ρυθμιστικών πλαισίων στον χρηματοπιστωτικό τομέα, για την πρόληψη της υπερβολικής ανάληψης κινδύνων, συμβάλλει μεσομακροπρόθεσμα στην διασφάλιση της σταθερότητας.

Εν κατακλείδι, έχω τη γνώμη πως η βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης, η αναχαίτιση της γραφειοκρατίας, η αναβάθμιση του επιπέδου παρεχόμενων υπηρεσιών στους πολίτες και η μείωση της διαφθοράς, η λογοδοσία στην βάση αξιόπιστων δεδομένων και δεικτών, η προώθηση της διαφάνειας και η αποκατάσταση της υπευθυνότητας στη διακυβέρνηση για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολιτών, συμβάλλουν ταυτόχρονα στη δημιουργία ενός πιο φιλικού προς τις επιχειρήσεις περιβάλλοντος, την ανάπτυξη τους, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και συνθηκών μακροπρόθεσμης ανάπτυξης και αποφυγής κρίσεων ή μετριασμού της έκθεσης σε αντίστοιχες επώδυνες καταστάσεις. Κι αν το “εγχειρίδιο” επιτυχούς αντιμετώπισης κρίσεων φέρει τη σφραγίδα της Ελλάδας, εφόσον δημιουργήθηκε από τους κόπους, τις θυσίες αλλά και τη δύναμη του ελληνικού λαού να αντεπεξέρχεται σε κάθε δυσκολία, τότε δυσκολεύομαι να φανταστώ ποια άλλη χώρα δε θα επωφεληθεί από τη δική μας εμπειρία.

Άρθρο μου στο thetoc.gr – 22/10/2024